Widuchowa to jeden z najstarszych słowiańskich grodów nadodrzańskich. Dokument wystawiony 8 czerwca 1159 r. przez pierwszego Biskupa Pomorskiego Adalberta podaje iż w XII w. biegł przez Widuchową szlak handlowy. W XIII wieku Widuchowa posiadała własny targ, była typowym ośrodkiem rolniczym należącym do prywatnego właściciela. W wyniku utarczek między Piastami a Brandenburczykami, w 1278 r. Brandenburczycy przyłączyli Ziemię Widuchowska do swych terenów.
Widuchowa wróciła do księstwa Szczecińskiego dopiero w 1302 r., a 17 kwietnia 1347 r. z rąk księcia Barnima III otrzymała prawa miejskie. Wraz z przywilejami miasto otrzymało herb ( kolorowy rysunek - trzy wieże na wspólnym postumencie o kształcie mostu, pod mostem płynący po wodzie łabędź ) i pieczęć miejską.
W XV wieku na ziemiach Pomorza Zachodniego nastąpił zastój w handlu, rzemiośle i rolnictwie. Początek XVII w. to okres osłabienia władzy państwowej na Pomorzu Zachodnim. Od 1648 r. Widuchowa była pod panowaniem Szwedów. Na mocy traktatu z 1679 r. część Księstwa Szczecińskiego położonego na prawym brzegu Odry, a wraz z nią Widuchowa przeszła we władanie Brandenburczyków.
Widuchowa była ważnym punktem etapowym w handlu zbożem. Zboże dowożono tu z Ziemi Pyrzyckiej, by następnie transportować je rzeką Odrą do Szczecina. Do dziś zachowały się liczne stodoły, w których wówczas magazynowano zboże. Wpłynęło to pozytywnie na rozwój rzemiosła.
Po 1718 r. powstało w Widuchowej sześć zakładów przędzalniczych. W 1872 r. wybudowano w mieście cukrownię a rok później linię kolejową łączącą Szczecin z Kostrzynem.
Mimo licznych pożarów ogarniających miasto oraz czterokrotnie wybuchającej epidemii cholery właśnie na XVIII i XIX w. przypada poważny rozwój miasta.
Podczas działań wojennych w 1945 r. miasto zostało zburzone w 80%. Od tego czasu Widuchowa przestała odgrywać rolę miasta. (Ale nigdy nie odebrano jej formalnie praw miejskich!)
W zabudowie Widuchowej jest kilka obiektów wyróżniających się swymi walorami architektonicznymi. Budynek mieszkalny przy ul.Grunwaldzka nr 4 - to murowana, dwukondygnacjowa willa, wzniesiona na wysokim cokole (l. 10-te XX w.). Obramowanie otworów okiennych ma charakter architektoniczny, podkreślone pobiałą. Zwraca uwagę staranna obróbka elementów drewnianych wspierających okap szczytów dachu i wystawki w połaci frontowej. Narożniki budynku rustykowane.
Budynek Urzędu Gminy - ul. Grunwaldzka nr 8 - to murowana willa o przysadzistej bryle (dach wysoki, naczółkowy, pokryty ceramiczną dachówką). W ścianach szczytowych fragmenty wykonane w technice szachulcowej, potraktowanej jako element dekoracyjny. W budynku tym zwraca uwagę stolarka okienna -ozdobnie rozmieszczone szczebliny w oknach werandy i delikatny detal architektoniczny. Obiekt wzniesiony został przypuszczalnie w latach 10-tych XX w. i już w okresie międzywojennym pełnił funkcję siedziby miejscowych władz samorządowych.
Budynek Poczty (pierwotnie przypuszczalnie mieszkalny) - ul. Grunwaldzka nr 9 - jest identyczny w sensie architektonicznym jak omówiony już obiekt przy ul. Grunwaldzkiej nr 4.
Budynek mieszkalno-usługowy - ul. Grunwaldzka nr 22 - to dwukondygnacyjny, murowany, otynkowany obiekt o fasadzie historyzującej (cechy neobaroku). Pierwotnie mieściła się tu zapewne restauracja. Budynek ten wzniesiono na przełomie XIX i XX w.
Reliktem zabudowy XVIII i XIX wiecznej jest zespół pięciu dwukondygnacjowych kamieniczek szachulcowych (nr 23, 25, 27, 35 i budynku posadowionego po wschodniej stronie kamieniczki nr 23). W trzech środkowych kamieniczkach uczytelniony jest szkielet konstrukcyjny (wypełnienia z cegły ceramicznej, fachy otynkowane i bielone); dwie skrajne są otynkowane. Obiekty te mają powiększone wtórnie otwory okienne i stolarkę o XIX-wiecznej metryce. Kompozycja elewacji frontowych (w trzech środkowych obiektach 6-osiowa, w zachodnim 7-osiowa, we wschodnim 3-osiowa) zachodnia. Porównanie panoramy Widuchowej z 1744r. z w/w budynkami skłania do stwierdzenia o ich tożsamości chonologicznej; jedynym odstępstwem - w zakresie konstrukcyjnym - jest brak zastrzałów przynarożnych (rozmieszczonych dwupoziomowo) w budynkach przy ul. Grunwaldzkiej.
Kościół parafialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa został wzniesiony w XIII wieku nad brzegiem Odry, na planie prostokąta, jako budowla salowa, bez chóru z wieżą zachodnią tej samej szerokości, co nawa. Ściany wzniesione są z dokładnie obrobionych kwadr granitowych ułożonych w regularne warstwy. Wszystkie elewacje posiadają ukośnie profilowany cokół na wysokości trzeciej kwadry, przechodzący na ościeża portali oraz profilowany gzyms. Od strony północnej dobudowano zakrystię sklepioną połową sklepienia kolebkowego i krytą dachem pulpitowym. Kościół posiada strop drewniany i kryty jest blaszanym dachem dwuspadowym. Ciekawie prezentuje się szczyt wschodni zdobiony blendą w formie krzyża, pod którego ramionami znajdują się dwie blendy ostrołukowe. Nieco niżej znajduje się zamurowane duże okno w formie ostrołukowej. Ościeża jak i ściana w bezpośrednim jego sąsiedztwie, noszą ślady licznych przemurowań. Ze względu na obecny jeszcze miejscami tynk, nie sposób do końca ustalić pierwotną kompozycję ściany szczytowej. Sam szczyt zwieńczony jest symetrycznie rozmieszczonymi pinaklami. W ścianach północnej i południowej zachowały się ślady pierwotnych okien o wąskich ościeżach zamkniętych ostrołukiem. Trudno jednak ustalić ich liczby i dokładnego rozmieszczenia. Prawdopodobnie podczas przebudowy przeprowadzanej w XVIII w., zostały one zamurowane i zastąpione obecnymi, dużymi, o ościeżach rozglifionych na zewnątrz, zamkniętych łukiem odcinkowym i skośnie parapetem. Być może część z nich usadowiona jest w miejscu wcześniejszych. W ścianie południowej natomiast znajdują się dwa ostrołukowe granitowe, dwukrotnie schodkowane portale. Obecność ukośnie profilowanego cokołu zachodzącego na ich ościeża świadczy, iż przynajmniej w dolnej partii zachowały swą pierwotną, niezmienioną formę. Główny portal znajduje się w zachodniej ścianie wieży. Wykonany jest z ciosów i klińców granitowych o trzykrotnie schodkowanych ościeżach, zamkniętych ostrołukiem bez zwornika. Masyw wieżowy założony na planie prostokąta zachował się tylko do wysokości murów nawy. W górnej swej partii przechodzi w kwadratową, szachulcową wieżę, zwieńczoną latarnią z barokowym hełmem. Plac kościelny, na którym znajdował się cmentarz, otoczony jest kamienno-ceglanym murem z bramkami. We wnętrzu kościoła na szczególną uwagę zasługuje: ołtarz ambonowy z 1725 r., ławki i empora chórowa z XIX w., dzwony z 1703 i 1787 r. - na przykościelnej dzwonnicy, misa chrzcielna z pierwszej połowy XIX wieku, krucyfiks i obraz olejny (opłakiwanie Chrystusa) z XIX wieku.
Osobnego omówienia wymaga natomiast zespół zlokalizowany na trójkątnym obszarze zawartym pomiędzy ul.Grunwaldzką, Barnima III i cmentarzem. W przeważającej części są to obiekty jednoklepiskowe, o symetrycznym rozplanowaniu formalnym i funkcjonalnym. Część z nich jest dwukondygnacyjna, (co wynikało z pierwotnej ich funkcji - suszarni tytoniu). Są to obiekty zbudowane w technice mieszanej (pierwsza kondygnacja murowana z cegły ceramicznej, druga w technice szachulcowej - jak np. w stodole usytuowanej pomiędzy skrajnymi wschodnimi obiektami ciągów stodół), są wreszcie całkowicie murowane z cegły ceramicznej (np. trzy stodoły zachodnie w ciągu obiektów przy ul. Grunwaldzkiej). Znaczne jest również zróżnicowanie chonologiczne - najstarszy datować należy na pierwszą połowę XIX w., a najmłodsze murowane na początku XX w. W większości stodół zwracają uwagę otwory wentylacyjne (w formie drzwiczek lub zadeskowanych pól międzyryglowych), umieszczone w obrębie ścian drugiej kondygnacji lub ściankach kolankowych.
Wpisany przez: